W dniu 30 stycznia 1945 roku Landsberg an der Warthe wcale nie był miastem opuszczonym przez Niemców, ani też nie był to dzień polskiego osadnictwa. W tym dniu do niemieckiego miasta, w którym pomimo ewakuacji pozostało jeszcze ok. 20-25 tys. landsberżan (z. 47 tys. mieszkańców w 1939) w godzinach wieczornych wkroczyła Armia Radziecka. Od tego czasu Sowieci w Landsbergu przebywali na prawach wojsk okupujących Niemcy, a władzę w nim sprawował radziecki komendant wojenny płk. Dragun. O tym, że Landsberg ma zostać polskim miastem wiedziało w tym czasie niewielu. Takie wstępne tajne uzgodnienie polskiej granicy zachodniej na Odrze i Nysie Łużyckiej, a tym samym przynależność Landsbergu do Polski. zapadło na Konferencji w Jałcie, w dniu 11 lutego 1945 roku. Ostateczne zatwierdzenie tych ustaleń miało nastąpić po kapitulacji III Rzeszy (8 maja 1945 r), na Konferencji w Poczdamie (lipiec/sierpień 1945). Nie mniej jednak, polskie władze za zgodą Stalina wyprzedziły bieg historii. Jeszcze w czasie trwania wojny, w dniu 27 marca 1945 roku, w wielkopolskiego Wągrowca do Landsbergu an der Warthe, przybyła pierwszą Grupa Operacyjna Polskiego Rządu Tymczasowego, z zadaniem przejmowania z rąk radzieckich władzy w mieście. Tak też się stało, ale pojawiły się rozbieżności co do nazwy polskiej, niemieckiego miasta. W pierwszym okresie rozniosła się wieść, że będzie nazwane dawnym, słowiańskim mianem wsi Kobyla Góra, na miejscu której Brandenburczycy (Niemcy) założyli miasto Landsberg. Była to legenda do hasła „Myśmy tu nie przyszli, myśmy tu wrócili”. Aby to uwiarygodnić sporządzono też mapę kolejową, gdzie dzisiejszy Gorzów oznaczony został jako Kobyla Góra (Landsberg – Warthe). Od tego czasu, nazwy polska i niemiecka była używana w początkowym nazewnictwie urzędowym, kolejowym i pocztowym. Pierwszy polski dokument, jaki powstał w mieście z datą 28 marca 1945 r., stworzyli milicjanci (protokół z zebrania organizacyjnego) i dzisiejszy Gorzów występuje w nim pod nazwą Landsberg. Piotr Wysocki, pierwszy polski prezydent miasta, w swym sprawozdaniu z 4 kwietnia 1945 r. również używa nazwy Landsberg. Natomiast sprawozdanie pierwszego Komendanta Powiatowego Milicji Obywatelskiej nadesłane do Starostwa, nosi datę 10 kwietnia 1945 r. a jako miejsce wystawienia figuruje już Kobyla Góra. Drugi dokument, który pochodzi z kancelarii Milicji, datowany jest: Landsberg n/W dnia 15.04.1945 i jest adresowany do Pana Burmistrza Miasta Kobylagóra (Landsberg). Taka sama nazwa miasta „Kobylagóra” (jako jedno słowo), widniała na stacji kolejowej, a dwu członową nazwę Kobyla Góra, miał w mieście Rejonowy Urząd Telefoniczno-Telegraficzny. Sprawa wymyślonej polskiej nazwy Landsbergu nie była zatwierdzona i była różnie pisana. Nie pasowała też do rangi miasta. Problem ten rozwiązano poprzez kompromis. Legendarna nazwa została ulicą Kobylogórską na peryferiach (gdzie nie ma nawet pagórka), a Landsberg an der Warthe został nazwany Gorzowem, a później Gorzowem nad Wartą. Kiedy wydawało się, że tak pozostanie, w styczniu 1946 r. powołana została rządowa Komisja Ustalania Nazw Miejscowości na terenach tzw. Ziemiach Odzyskanych. Komisja ta podjęła 2 marca 1946 r. decyzję, że dawny niemiecki Landsberg an der Warthe, przemianowany na polską Kobylą Górę (Kobylogóra), Gorzów i Gorzów nad Wartą będzie nosił ostateczną nazwę Gorzów Wielkopolski. Nie bez znaczenia był fakt, iż od 7 lipca 1945 r. powiaty lubuskie, w tym i Gorzów, znajdowały się oficjalnie w województwie poznańskim. Decyzja w sprawie nazwy weszła w życie 7 maja 1946 r. zarządzeniem ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych, dotyczącym przywrócenia i ustalenia nazw miejscowości.
Od kilku lat podejmowane są nieskuteczne próby usunięcia z nazwy miasta przymiotnika Wielkopolski. Być może w przyszłości, trzecia próba głosowania na GORZÓW WIELKI okaże się skuteczna.
Stanisław Ignaszak
(opieka redakcyjna Ryszard Waldun)
literatura:
1) Jerzy Zysnarski – Legenda o Kobylej Górze
2) Jerzy Zysnarski – Ostatni dzień miasta L, pierwszy miasta G
3) Wikipedia
4) FOTO HERB / Internet
